قدس آنلاین- پس از یک دوره طولانی ۳ ساله، سردی در روابط سیاسی و متأثر از آن مبادلات تجاری و اقتصادی ایران و تاجیکستان، سفر محمدجواد ظریف وزیر امورخارجه به دوشنبه و دیدار و رایزنی‌های او با همتای خود و ملاقات اختصاصی با امام علی‌رحمان رئیس جمهوری تاجیکستان، یک گام مثبت ازسوی تهران برای اصلاح و گرم‌کردن روابط دوجانبه به‌شمار می‌رود.

تاجیکستان به‌عنوان تنها کشور فارسی‌زبان آسیای مرکزی و به‌دلیل قرابت‌ها و اشتراکات گسترده فرهنگی و تاریخی از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال این کشور، برای تهران دارای اهمیت بوده و در فهرست اولویت‌های منطقه‌ای آن قرار داشته است، تا آنجاکه ایران اولین کشوری بود که جمهوری تاجیکستان را به رسمیت شناخت و اولین سفارتخانه خارجی را در دوشنبه دایر کرد.

کشور تاجیکستان فقیرترین جغرافیای سیاسی منطقه آسیای مرکزی است، اما به دلایل فرهنگی و تمدنی و پارامترهای سیاسی در دو دهه گذشته و تا پیش از بروز برخی چالش‌ها، همواره از کمک‌ها و توجهات تهران برخوردار بوده است. این نگاه البته برای ایران در چارچوب راهبرد کلان‌تر توجه به آسیای مرکزی به‌عنوان دروازه ارتباط آسیا و اروپا، مزایا و منافع جذب ترانزیت این منطقه محصور در خشکی و بدون دسترسی به آب‌های آزاد جنوب، وجود منابع وافر نفت و گاز در این جغرافیا و البته اهمیت ژئوپولیتیک آن از نگاه سیاسی و امنیتی بوده است.

معادله چندوجهی سردی روابط تهران- دوشنبه

اگرچه برخی تحلیل‌گران، ریشه‌ها و نگرانی‌های داخلی در تاجیکستان درباره شکل‌گیری و قوت‌گرفتن حزب نهضت اسلامی به رهبری محی‌الدین کبیری و حمایت تهران را از او به‌عنوان دلیل اصلی این واگرایی عنوان می‌کنند، اما ریشه تیرگی و سردی روابط ایران و تاجیکستان را بیش از هر عاملی باید در نقش و تأثیر عامل خارجی جست‌وجو کرد.

البته دلیل دیگری هم در دو سوی این معادله وجود دارند که تأثیر ضمنی آن‌ها را باید بستر و زمینه‌ساز اصلی این وضعیت دانست.

شاید تمرکز ایران بر کشورهای هم‌مرز و مجاور، به‌ویژه کشورهای دارای منابع نفت و گاز برمبنای ارزش راهبردی و امنیتی از یک‌سو، نبود یک سیاست منسجم و چندگانگی دستگاه‌ها و نهادهای سیاست‌گذار در ایران و در آن‌سو تأثیرپذیری و گرایش ذاتی دوشنبه به رابطه‌محوری با روسیه و چین و رقابت جدی و توأم با دست‌ودلبازی مالی عربستان سعودی و آمریکا باشد که با انگیزه جلوگیری از حضور پررنگ ایران در آسیای مرکزی و ایجاد روابط راهبردی با این کشورها، در چرخش دولت تاجیکستان نقش پررنگی را ایفا کرده‌اند.

با آن‌که به‌طور عمده بیشترین پروژه‌های مادر و عمرانی تاجیکستان در ۱۵ سال گذشته را ایران و با تأمین مالی اجرا کرده و سطح مبادلات اقتصادی دو کشور تا پیش از ۲۰۱۴ به حدود ۲۹۰ میلیون دلار رسیده بود، اما در نتیجه تیرگی و سردی روابط که منجر به تعطیلی رایزنی فرهنگی و دفاتر کمیته امداد امام خمینی(ره) در تاجیکستان شد، این رقم تا سال گذشته به ۱۱۴ میلیون دلار تقلیل یافت و دولت ایران سرمایه‌گذاری دولتی در تاجیکستان را متوقف کرد.

این تنها آثار منفی این وضعیت نبود و بخش خصوصی و تجار و سرمایه‌گذاران ایرانی هم که عمدتاً در بخش خدمات فنی و مهندسی، عمرانی و معادن در تاجیکستان فعال بودند، با محدودیت‌ها و سختگیری‌های دولت این کشور روبه‌رو شده و بخش اعظم آن‌ها از ادامه کار باز مانده یا منصرف شدند.

همین وضعیت، توسعه روابط تهران و دوشنبه را در پسابرجام هم تحت‌تأثیر قرار داد و مانع از بروز و ظهور این ظرفیت میان دو کشور شد.

اکنون اما به‌نظر می‌رسد ایران یک‌بار دیگر تصمیم گرفته تا فرصت دوباره‌ای را پیش پای تاجیکستان قرار دهد تا با درک درستی از تحولات منطقه و برمبنای عوامل واقعی و غیرکاذبی که بر روابط دوجانبه تحمیل شده‌اند، به مسیر درست بازگردد.

پیام شفاف تهران به دوشنبه

محمدجواد ظریف پس از رایزنی‌های دوجانبه با مقامات تاجیکستان در جلسه دوساعته با امام علی‌رحمان که در مراودات سیاسی رسمی اتفاقی بی‌سابقه و معنادار است، به‌هنگام بازگشایی سفارتخانه جدید ایران در دوشنبه که با حضور سراج‌الدین اصل‌اف وزیر خارجه تاجیکستان برگزار شد، به‌هنگام سخنرانی با تأکید بر اشتراکات عمیق تاریخی و فرهنگی دو کشور که آن را پشتوانه‌ای مهم و سرمایه‌ای ارزشمند برای ارتقای روزافزون روابط عنوان کرد، عزم و اراده تهران را برای توسعه بیش از پیش روابط و گشودن افق‌های جدید همکاری با تاجیکستان استوار عنوان نمود.

ظریف با اشاره به نقش و تأثیرگذاری عناصر بیرونی در وضعیت موجود روابط دو کشور، گفت: تحولات سریع دوران درحال‌گذار کنونی در عرصه روابط بین‌الملل، علاوه‌بر آن‌که آکنده از خطرات و آسیب‌های احتمالی است، در عین‌حال فرصت‌هایی را نیز درجهت همکاری مشترک میان کشورهای منطقه به‌منظور مقابله با تهدیدهای مشترک به‌ویژه خشونت و افراط‌گرایی فزاینده فراهم می‌آورد.

وزیر خارجه تاجیکستان هم البته در سخنرانی خود از دلایل دوستانه، اشتراکات فرهنگی و اعتماد دو کشور و ملیت به‌عنوان راهبرد توسعه روابط دو کشور نام برد و تأکید کرد دوشنبه خواهان توسعه بیش از پیش مناسبت‌های دوجانبه در همه زمینه‌های اقتصادی، تجاری، علمی و فرهنگی با ایران است.

برگزاری دوازدهمین کمیسیون مشترک اقتصادی، تجاری، علمی و فرهنگی دو کشور در شهر دوشنبه با ریاست رضا اردکانیان وزیر نیروی دولت ایران، شاید دومین گام مثبت را در اصلاح روابط دو کشور بردارد، هرچند با توجه به تشدید برخی تنش‌های منطقه‌ای در حوزه‌های دیگر و اوج گرفتن تلاش‌های عربستان سعودی برای ایجاد فاصله در روابط کشورهای منطقه با ایران، قضاوت در این‌باره نیاز به زمان بیشتری دارد.